Қазақстандағы ауруларды басқару бағдарламасы кеңінен жүзеге асырылып, азаматтарға жан-жақты қолдау көрсетеді және денсаулық үшін бірлескен жауапкершілікті ынталандырады, деп хабарлады Салидат Қайырбекова атындағы Ұлттық денсаулық сақтауды дамыту орталығы (бұдан әрі – Ұлттық орталық).
Мысалы, сіздің әкеңіз немесе сүйікті ағайыңыз: оның жасы 55-те, жұмыс істейді, толыққанды өмір сүреді, көптеген достары бар, балалары өсті, жақын арада немерелері дүниеге келеді. Ол жалпы жақсы сезінгенімен, кейде басы ауырып, айналады, көз алдында «мушки» пайда болады, кейде қолының саусақтары ұйып қалады. Мүмкін, ол өзінің қан қысымы немесе қант деңгейі көтеріліп жатқанын сезетін шығар. Оның әрекеттері қандай болуы керек, қайда баруы керек? Қазіргі уақытта созылмалы аурулардың белгілерімен танысуға және осы ұсыныстарды ұстануға болатын көптеген ақпараттық ресурстар бар.
Бірақ нақты білу маңызды!
Медициналық санитариялық алғашқы көмек көрсету ұйымдарында ауруларды басқару бағдарламасы (АББ) бар – бұл созылмалы жұқпалы емес аурулары (СЖЕА) бар пациенттерді қолдауға арналған үйлестірілген іс-шаралар мен коммуникациялар сериясы. Бағдарламаның негізгі міндеттері – ауруларды жедел анықтау, дер кезінде тексеру және бақыланатын басқару. Бұл асқынулардың немесе қосымша аурулардың дамуын болдырмауға мүмкіндік береді.
Қарапайым тілмен айтқанда – бұл созылмалы аурулары бар адамдарды емдеу бағдарламасы, ол оларға ұзақ және сапалы өмір сүруге көмектеседі. Әлемдік тәжірибеде ауруларды басқару бағдарламасы 30-дан астам елде созылмалы аурулары бар пациенттер үшін, мысалы, жүрек-қан тамырлары жеткіліксіздігі, өкпенің созылмалы обструктивті ауруы, онкологиялық аурулар және қант диабеті бойынша тиімділігін дәлелдеген. Бұдан басқа, бұл алдын алуға болатын салдарлармен байланысты шығындарды азайтуға мүмкіндік береді.
Неліктен аурудың дамуына уақтылы қарсы тұру маңызды?
Өйткені созылмалы аурулар біздің өмірімізге әсер етеді. Әр жыл сайын ағза ауру тудыратын бұзылыстарға қарамастан өмірді қолдау үшін өз резервтерін көп жұмсайды. Бірақ резервтер таусылып, бұзылыстар айқынырақ бола түседі. Мысалы, сіздің туысқаныңызға 2 типті қант диабеті диагнозы қойылды. Ұсыныстар берілді, дәрі-дәрмектер тағайындалды. Алдымен ол бәрін мұқият орындады, содан кейін жағдайы жақсарды, ол дәрі-дәрмектерді уақытылы қабылдауды және диетаны бұза бастады. Асқыну пайда болып, жедел жәрдем шақыруға тура келеді, содан кейін қайта жеңіл бола бастайды, және ол қайтадан жақсы күйде болады. Бірақ ол жүйелі түрде дәрігерлерге бармайды. Оның жұмысы бар, оған уақыт жоқ. Оның үстіне, «Ол жерде не істейді? Ол ересек, тәуелсіз адам!». Ол ұсыныстарды алды, не істеу керектігін біледі. Бірақ істемейді! Немесе жүйесіз жасайды! Денсаулығыңызды қадағалау маңызды! Адамдар өз денсаулығына мұқият болуы керек деп айтуға болады, деп атап өтті Ұлттық орталық.
Алайда, тәжірибе көрсеткендей, көптеген пациенттер медициналық көмекке ауру асқынған кезде ғана жүгінеді. Өкінішке орай, уақтылы араласудың және тұрақты медициналық тексерулердің болмауы жағдайдың нашарлауына және аурудың асқынуына әкелуі мүмкін. Қант деңгейінің жоғарылауы қан тамырларының бітелуіне әкеледі! Бұл процесс тез болуы мүмкін, бірақ көбінесе бұл тіндерді қанмен қамтамасыз етудің баяу төмендеуі. Әсіресе шеткері аймақтарда! Әсіресе төменгі аяқтарда. Тамақтанудың бұзылуы жасушалардың, соның ішінде жүйке талшықтарының біртіндеп өлуімен қатар жүреді.
Неліктен бұл қауіпті? Аяқтардың ампутациясы! Перифериялық жүйке талшықтарының зақымдануы аяқтардағы сезімталдықтың жоғалуына әкеледі. Адам мұны бірден байқайды ма? Жоқ! Өкінішке орай, пациенттер мұны сирек байқайды. Олар үйреніп қалған сезімталдықтың біртіндеп төмендеуі жалғасады. Сезімталдықтың жоғалуы және қанмен қамтамасыз етілмеуі салдарынан табан немесе аяқтағы жаралар айқын белгілерсіз пайда болуы мүмкін. Өлген тіндер микробтар үшін керемет қоректік орта болып табылады. Оттегінің болмауы жағдайында – анаэробты инфекция, гангрена пайда болады. Мұндай жаралардағы инфекция тереңірек тіндерге таралады. Егер инфекцияны немесе жараларды емдеу мүмкін болмаса, дәрігерлер инфекцияның дененің басқа бөліктеріне таралуын болдырмау үшін аяқтың ампутациясын жасау туралы шешім қабылдауы мүмкін. Міне, сіздің сүйікті ағайыңыз аяқтың бір бөлігін ампутациялау операциясына дайындалып жатыр және оның бақытты зейнеткерлік пен немерелер туралы армандары қорқынышты түске айналады. Елестетудің өзі қорқынышты, 2022 жыл және 2023 жылдың 11 айында қант диабеті салдарынан төменгі аяқтарын ампутациялау операциясын сәйкесінше 980 және 955 адам өткізді.
Ауруларды басқару бағдарламасына қатысу бұл жағдайға қалай әсер етеді?
Бағдарламаға қатысу – бұл ауруларды басқару, оның ішінде тұрақты медициналық тексерулер, тамырлардың жағдайын бағалау, қанда қант деңгейін бақылау, емдеу және өмір салтын өзгерту. Бағдарлама СЖЕА бар адамдардың өз аурулары мен жағдайлары туралы хабардар болуын арттыру, ерте ескерту белгілерін тану және тағайындалған дәрі-дәрмектер мен өмір салтының өзгерістерін сақтау маңыздылығын түсіну қажеттілігін атап көрсетеді. Тұрақты тексеру кезінде көпсалалы топ сіздің ағайыңызда аяққа қан ағымының төмендеуін анықтар еді. Қан айналымын жақсарту және одан әрі асқынулардың алдын алу үшін кезең-кезеңмен әрекеттерді қамтитын корпоративтік шешім қабылданады. Бұл кезде қан айналымын қалпына келтіру үшін минималды араласу жеткілікті болар еді, мүмкін ампутацияның алдын алады. Медициналық қызметкерлер тобына жалпы тәжірибе дәрігері, медбикелер, эндокринологтар, әлеуметтік қызметкерлер, психологтар, салауатты өмір салты мамандары кіреді, олар физикалық және психикалық денсаулықты ескереді.
Ауруларды басқару бағдарламасы созылмалы аурулары бар науқастарға қалай көмектеседі?
2020 жылғы 7 шілдедегі Қазақстан Республикасының Денсаулық кодының 80-бабы азаматтардың міндеттерін, соның ішінде созылмалы ауруларды басқару бағдарламаларына қатысуды нақты анықтайды. Қазақстанда ауруларды басқару бағдарламасы 2013 жылдан бері жүзеге асырылуда. Қазіргі уақытта үш ауру бойынша АББ әзірленді. Оған қатыса алатын пациенттер: бастапқы артериялық гипертензиясы барлар; 2 типті қант диабеті барлар; II-IV класты созылмалы жүрек жеткіліксіздігі бар пациенттер. Біздің заманымызда көбірек адамдар өз денсаулығына жауапкершілікпен қарайтыны қуантады. Дәрігерге үнемі барса және бағдарламаға қатысса біраз мәселелерді болдырмауға болар еді, деп санайды Ұлттық орталық.
Неліктен АББ психикалық денсаулықты қамтиды?
Өйткені бұл қант диабеті және артериялық гипертензия сияқты ауруларды емдеу. Ұлттық орталық психологтар мен әлеуметтік қызметкерлермен жұмыс істеудің маңыздылығын атап өтеді. Олар психологиялық қолдау көрсетеді, күйзеліспен күресуге көмектеседі, ауруға бейімделу стратегияларын әзірлейді және пациенттерге емдеу бойынша ұсыныстарды жақсы сақтауға көмектеседі. Стресс, депрессия және мазасыздық сияқты әртүрлі аспектілер физикалық денсаулыққа елеулі әсер етіп, созылмалы жағдайларды нашарлатуы және емдеуді қиындатуы мүмкін. Пациенттер психологиялық қиындықтарды жеңуде қосымша қолдау алып, эмоционалдық әл-ауқатын жақсартады және емдеу бойынша ұсыныстарды орындауға мотивацияны арттырады.
Денсаулық — бұл құнды байлық, және оны сақтау жүйелі көзқарасты талап етеді. Профилактика мәдениетін және тұрақты медициналық тексерулерді енгізу өмір сүру сапасын айтарлықтай жақсартып, аурулардың ауыртпалығын азайтып, ауруларды ерте сатысында анықтау және емдеуді қамтамасыз етеді.
Сіз бұл бағдарламаға лайықсыз ба және қайда жүгіну керек екенін қалай білуге болады?
Жасыңыз бойынша скринингтен өтіңіз, бұл аурудың жаңа жағдайлары мен қауіптерін анықтайтын бірінші кезең. Ол тегін! Егер сізде немесе жақындарыңызда қан қысымы, қант диабеті немесе жүрек жеткіліксіздігі мәселелері болса, дәрігеріңізге немесе мейірбикеңізге жүгініңіз. Артериялық гипертензия, 2 типті қант диабеті және II-IV класты созылмалы жүрек жеткіліксіздігі бар науқастар үшін дәрі-дәрмектер кепілдендірілген тегін медициналық көмек көлемі аясында диспансерлік есепте бұл жағдайдың расталғаны туралы мәліметтер болған кезде тегін беріледі. Ол үшін өз емханаңызға барып, емдеу тактикасын учаскелік дәрігермен анықтап, қажет болған жағдайда дәрі-дәрмектерді тегін аласыз. Қазақстанда ауруларды басқару бағдарламасы кеңінен жүзеге асырылып, азаматтарға жан-жақты қолдау көрсетеді және денсаулық үшін бірлескен жауапкершілікті ынталандырады.
Денсаулығыңызға қамқорлық жасаңыз, белсенді өмір салтын ұстаныңыз және әрқайсымыздың денсаулығымыз үшін күресте бірлікте болыңыз. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының деректері бойынша, егер әлем халқы физикалық тұрғыдан белсендірек болса, жылына 5 миллионға дейін өлімнің алдын алуға болар еді. Физикалық белсенділігі жеткіліксіз адамдарда асқынулар мен өлім қаупі 20-30% артады. Жаяу жүру, велосипед тебу немесе би билеу сияқты тұрақты физикалық белсенділік денсаулыққа айтарлықтай пайда әкеледі. Қарапайым нәрселер жүрек ауруы, диабет және остеопороз қаупін айтарлықтай төмендетуге, салмақты бақылауға және өзіңізді жақсы сезінуге көмектеседі.
Денсаулықты қалыптастыру мен нығайтудың негізі — салауатты өмір салты (СӨС).
Өздеріңізді жақсы көріңіздер, денсаулықтарыңызды сақтаңыздар және мамандарға сеніңіздер!