Абайдың рухани мұрагері әрі шәкірті, ойшыл-философ, ғалым-тарихшы, ақын Шәкәрім Құдайбердіұлы 1858 жылы 11 шілдеде Семей уезі, Шыңғыс болысының Кең-бұлақ деген жерде дүниеге келген.
Реалист ақын Шәкәрім де сазгер, музыканың терең білушісі, танушы болған. Шәкәрім жиырмадан астам ән мен күй жазды. Шәкәрім аудармалары, зерттеушілердің пікірінше, бүгінде кәсіби шеберліктің үлгісі болып қала береді.
Шәкәрім сауатты, араб, парсы, түрік, орыс тілдерін жақсы білген. Бұл оның әдебиет пен философия, тарих пен география, жаратылыстану және музыка бойынша кең білім алуға мүмкіндік берді.
Мен түрік тілін жас кезімнен зерігуден емес үйрендім:
Өйткені ғылымдар түрік тіліне аударылады.
Жалқаулық ілімінде білмедім – қараңғылықтан шыққан мені
күн жарқ етті
Түстер, жердің иісі мен дыбыстары маған түсінікті болды.
Поэтикалық сөз мені ерте оятты.
Дүниенің сыры, ғаламның негізі неде екенін түсіндім,
Шығыс лирикасы арқылы...
Орыс тілін ыждағаттылықпен оқыған.
Өзімнен жуылдым, Жүрегімнен жуылдым
Өткеннің надандық кірі ... (аударған Вл. Цыбин)
Адамдардың сана-сезімін түзеуге тырысқан Шәкәрім дінге бет бұрғанымен, исламның заңдары мен догмаларына көңілі толмай, оларды өзгертуге тырысады, сол мақсатта Құран сүрелерін аударды, кітап жазады. Бірақ жолда оның көңілі қалады. Сыни тұрғыдан ойлайтын ақын-реалист ислам догмаларына өзінше баға берген. Оқырмандарға сөйлеген сөзінде ол былай деп жазды:
Әулиелер жасаған догмалар -
Көптеген қателердің жинағы
Бұл улану. Оны қабылдау арқылы уланып қалмаңыз
Шындықты бос сөзге айырбастамаңыз.
Ақын өз халқына ғана түсінікті болса, оны тек солар ғана сүйеді, ардақтайды және халық ақыны болып есептелсе, ақын ұлтына, тілін білуіне қарамастан халыққа жақын, түсінікті, содан кейін ол кең атаққа ие болып, бүкіл адамзаттың әлемдік мәдениетінің меншігі болады. Біз оларды білеміз: Шекспир, Гете, Бернс, Пушкин, Абай, Шәкәрім... Бір жағынан ғылымға деген құштарлық пен Л.Н.
Бұл жағдай Кеңес үкіметінің әкімшілік органдары арасында негізсіз күдік тудырды. Сөйтіп, Шәкәрімді бандылармен байланысы бар деп немқұрайлы айыптап, ақынды түрмеге жапты. Одан шыққан соң көп ұзамай жаңа қырғын болды: Шәкәрімді 1931 жылы 2 қазанда ГПУ қызметкерлері атып тастады. Сот немесе тергеу жоқ. Оның денесі Бақанас маңындағы ескі құдыққа тасталған.
Араға 30 жыл салып, 1961 жылы 8 тамызда Шәкәрімнің сүйегін мұсылмандық әдет бойынша оның туған ұлы Ахат Құдайбердиев жерге жеткізді. Шәкәрім Абай кесенесінің жанына жерленген. Жарты ғасырдан астам уақыт бойы оның туындыларына тыйым салынды. КСРО прокуратурасы 1958 жылы ақынды ақтап, одан барлық жалған айыптауларды алып тастағаннан кейін де бюрократиялық қысым күшінде қалды.
Ұзақ жылдар бойы аты-жөні мен шығармаларына тыйым салынса да, 1988 жылдың сәуір айы келді. Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің қаулысы шықты. «Шәкәрім ақынның шығармашылық мұрасы туралы». Көптеген жұртшылық Шәкәрімнің өмірі мен шығармашылығы, оның сан қырлы шығармашылығы туралы материалдарға қол жеткізді.
Ұлы Шәкәрім ата. Ол енді жоқ, бірақ оның мыңдаған өсиеттері, жырлары, өлеңдері бар – мұрасы осы. Ал данышпанның өмірін тоқтату оңай болсын, бірақ оның мұрасын өлтіру мүмкін емес, өйткені жақсылық пен ұлылықтың бәрі өлмейді.
Абай «Насихаттарында»: «Өзінің шеберлігімен, ой толғауымен, тәжірибесімен жоғары рухани күштердің санасына жеткен, махаббат пен шындықты міндетті түрде бойына сіңірген адамды ғана данышпан немесе ойшыл деп атауға болады», - деп жазған. Дәл осындай данышпан Шәкәрім алдымызға шығады.
Кеше Шығыс Қазақстан облысының денсаулық сақтау басқармасында Қ.Шәкәрімге арналған республикалық маңызы бар конференция өтті. Қорытындылай келе белсенді қатысушылар, соның ішінде облыстық ЖИТС орталығының ВК қызметкерлері Сәдуғаш Құсайынова (конференцияны ұйымдастырғаны үшін) және Евгений Игнашин (чаллинг үшін) марапатталды.
